Kisiwa cha marashi ya Karafuu
Kisiwa Cha Marashi Ya Karafuu
Na Yahya El~Nabahaniy
Neno Pemba lina asili na maana tofauti.
Pemba ni jina maarufu sana la mtoto wa
kiume hukoTibet likimaanisha “ aliyezaliwa
Jumamosi”. Kuna Mji ujulikanao kama Pemba
huko Msumbiji. Ipo nadharia inayodai kwamba
ni jamii ya wamakonde wa Msumbiji wa eneo
hili waliokwenda katika kisiwa cha Pemba
kuhamia na kuanzisha jamii ya wapemba.
Neno Pemba pia liko miongoni mwa watu wa
kusini ya Mali ambao wanajulikana kama
Mandika. Kwa mujibu wa imani za kijadi za
Mandika, Mungu Mangala ameumba ulimwengu
(binadamu na ardhi) kutokana na mapacha
wawili (Pemba na Farro) waliokuwemo katika
yai hapo mwanzoni. Pemba, mmoja wa
mapacha hao alijaribu kutoka katika yai huku
akiiba kipande cha yai (mama yake) na
kukirusha angani Baada ya kitendo hichi kile
kipande cha yai kilichobaki kikawa ardhi.
Mungu Mangala akamgeuza Farro kuwa
mwanadamu na sehemu iliyobaki ya yai
akaigeuza kuwa jua (yaani chanzo cha
mwanga). Pemba akamgeuzwa kuwa giza
lililoambatana na usiku. Kwa hivyo kwa mujibu
ya imani za kitamaduni za watu hawa waMali,
Pemba nigiza la usiku. Hwenda ikawa jina
limesibu maana historia ya siasa ya nchi tokea
miaka ya 1960 kisiwa hichi kilikuwa katikagiza
nene.
Pia neno Pemba linadaiwa na baadhi ya wazee
wa kisiwa hichi kuwa na asili yake katika neno
pee au pekeye ikimaanaisha upweke wa
Pemba wa hapo mwanzoni kabisa wakati
kisiwa hichi kilipojitawala peke yake bila ya
mafungamano na sehemu yoyote. Bila shaka
hizo ni zama za kale kabla ya ujio wa wareno.
Mafungamano ya Pemba na Unguja au
sehemu nyengine kiutawala yalianzishwa
baada ya kufika kwa wareno, kuanguka kwa
tawala za Mwinyi mkuu na kuimarika baada ya
utawala wa Mazruyi na Mabusaidi wa Omani.
Nadharia nyengine juu ya asili ya jina hili
Pemba zinaweza kuwepo.
Kisiwa cha Pembakinaoshwa na maji ya bahari
ya hindi, pamoja na kisiwa mwenzake ndugu
cha Unguja kando kidogo ya mwambao wa
Afrika ya mashariki. Pemba ipo katika umbali
wa kilomita 80 kutoka kaskazini ya kaskazini
mashariki (NNE) ya kisiwa ndugu cha Unguja
na halkadhalika kilomita 50 kutoka mwambao
wa Tanzaniabara usawa wa mji wa Tanga.
Katika ramani ya dunia, Pemba ipo baina ya
Latitudo 4 80’ na 5 30’ S, na Longitudo 390
35’ na 390 50’ E. Pemba ina urefu wa maili
40 kutoka kaskazini hadi kusini. Sehemu yake
iliyo pana zaidi kutoka mashariki hadi
magharibi ni maili 10. Ardhi ya kisiwa
chaPemba ni milima na mabonde. Tofauti na
kisiwa mwenzake cha Unguja ambacho kwa
asilia kubwa ardhi yake ni tambarare, kisiwa
chaPemba kwa asilimia kubwa kimeathiriwa na
mabonde kuliko ardhi tambarare. Hivyo basi
hata ujenzi wa miundombinu katika kisiwa
chaPemba unakuwa ni wa tabu na wa
gharama kubwa kulinganisha na kisiwa cha
Unguja. Minyanyuko inafikia urefu wa futi 600
kutoka usawa wa bahari.
Umbo la kisiwa chaPembani adimu kuonekana
katika visiwa vingi ulimwenguni. Karibu na
bahari, ardhi ya kisiwa hichi imefanya marinda
na kutoa umbile la vidole vinavyoingia masafa
marefu baharini. Sura hiyo imeruhusu eneo
kubwa la bahari kuingia ndani ya ardhi ya
kisiwa hichi na kutoa mandhari mseto ya
kuvutia. Pia uzuri wa mandhari ya kisiwa hichi
umepambwa na mpangilio wa visiwa vidogo
vidogo vilivyopangika katika mstari mmoja
upande wa magharibi wa kisiwa
chaPembakutoka kaskazini ya kisiwa hadi
kusini. Visiwa hivi ni Njau, Fundo, Uvinje,
Kokota, Misali, Makoongwe, Matumbini na
Kisiwa Panza.
Pemba haina idadi kubwa ya wakaazi. Tofauti
na sehemu nyengine za Tanzania ambazo
idadi ya watu huongezeka kwa kiwango
kikubwa sana mwaka hadi mwaka kutokana na
vizazi na uhamiaji, Pemba imeathiriwa sana na
uhamaji wa kasi ambapo wakaazi wake wengi
wanaonekana kutawanyika katika maeneo
mbali mbali nje ya kisiwa hicho kufuatia
ugumu wa maisha, uchumi duni na ufinyu wa
huduma za jamii (agalia jadweli 2).
Jadweli 2:Pembana Idadi ya watu
Mwaka wa
sensa
Idadi ya
watu
Ongezeko (%)
1967 164,321 –
1978 205,304 20
1988 265039 22.5
2002 278,815 5
Ongezeko la idadi ya watu kwa asilimia 5 tu
kutoka mwaka 1988 kuelekea mwaka 2002,
linatofautiana sana na ongezeko la watu la
asilimia 20 kutoka mwaka 1967 kuelekea
mwaka 1978 na lile la asilimia 22.5 kutoka
mwaka 1978 kuelekea mwaka 1988. Hii ni kwa
sababu kutokea miaka hiyo ya 1988 kuelekea
miaka ya 2002 wapemba wamekutana
wakikabiliana na mikiki mingi iliyowapotezea
matumaini ya maisha nyumbani kwao. Hivyo
wakaazi wengi wa kisiwa
chaPembawakakihama kisiwa hicho na kwenda
kutafuta unafuu wa maisha sehemu nyengine.
Kisiwa cha Pemba kwa karne nyingi huko
nyuma kilikuwa kikijulikana kama “ Jaziratul-
khadhraa” yaani kisiwa cha kijani. Katika kitabu
chake cha Zanzibar, The Island metropolis of
Eastern Afrika Pearce anasema hivi: “ Waarabu
waliita Pemba El-Hudhera, au kisiwa cha kijani:
na ni kijani kinachon’gara kama mwangaza wa
kijani unaotokea katika johari, sio kwa
mtazamamo wa kisiasa bali kwa mtazamo wa
kushangaza na kusisimua, ukiangalia kutoka
baharini utaona picha ya kufurahisha ya
minyanyuko ya ardhi, iliyofunikwa na wingi
mkubwa wa uoto wa misitu, mikarafuu,
michungwa na minazi…….milima inayong’aria
kijani ya kisiwa cha Pemba inaanzia mara tu
baada ya bahari, na hili linakipa kisiwa sura ya
mnyanyuko na mandhari mseto, ambayo kwa
kweli imekosekana katika kisiwa ndugu (cha
Unguja)” (Pearce, 1967:306) .
Kama waarabu walivyokiita kisiwa
chaPembakuwa ni ‘kisiwa cha kijani’ basi ndio
hivyo hivyo hali ilivyo. Kisiwa chaPembakina
ardhi iliyo na rutuba na maji ya kutosha. Rangi
ya kijani inayong’ara katika mapori na
mashamba ya mikarafuu inathibitisha kiwango
kikubwa cha rutuba ambacho mpaka sasa
bado hakijaathiriwa na shughuli za uharibfu za
binadamu. Kisiwa kinazo kila aina ya neema
na vyanzo vya uzalishajimalina uimarishaji
uchumi. Kisiwa kimezungukwa na fukwesafiza
mchanga. Vipo visiwa vidogo vidogo ambavyo
navyo vimezungukwa na fukwe za kuvutia na
mandhari ya kupendeza. Ndani ya bahari ya
kisiwa cha Pemba ipo bustani ya kuvutia ya
matumbawe au “coral garden” ambayo huwezi
kuipata katika sehemu zote za dunia.
Inaaminika kwamba zaidi ya asilimia hamsini
za aina zote za matumbawe duniani
zinapatikana kisiwani Pemba, hasa katika
maeneo ya kisiwa cha Misali.
Zao la karafuu ambalo ndio alama kuu ya
kimataifa na umaarufu (international repute)
wa Zanzibar linaonekana kustawi katika
kisiwa cha Pemba. Karafuu ndio rasilimali kuu,
uchumi, na utamaduni wa wapemba. Zao la
karafuu liliingizwa Zanzibarmwaka 1812 na
Bwana Saleh bin Haramil Al-abray, kutoka
katika kisiwa kilichijulikana kama Bourborn
Island, kwa sasa ni Reunion Island . Baadae
Sultan Said bin Sulan akaamua kuipanda
mikarafuu kwa wingi kote Unguja naPemba
kwa kiwango sawa. Kimbunga cha mwaka
1872 kilichozuka Unguja kilipelekea kutoweka
kwa idadi kubwa ya mikarafuu huko Unguja.
Hii ndio sababu mikarafuu inaonekana
kusheheni kwa wingi katika kisiwa chaPemba
kuliko mwenzake Unguja. Ziko pia hadithi
zinazosema kuwa asili ya karafuu ni sanduku
la kichawi aliloletewa zawadi Sultan Said bin
Sultan. Alipolifungua sanduku hilo alikutia
sanduku ndani ya sanduku hadi kufika idadi ya
masunduku saba. Ndani ya sanduku la mwisho
la saba akaona kitu kilichofanana na kokwa za
tende. Kwa kuwa ilikua mara yake ya mwanzo
kuona hakuweza kuelewa kama ni mbegu za
karafuu. Alizipanda mbegu hizo na mikarafuu
ya mwanzo kuanzia hapo.
Karafuu ndio inayofanya chanzo kikuu cha
mapato ya Zanzibarkwa miaka mingi huko
nyuma. Pemba inazalisha asilimia 70 ya
karafuu zote za Zanzibar. Mikarafuu yote
inakisiwa kufika milioni tatu na nusu (350000).
Mkarafuu mmoja unakisiwa kuendelea
kuzalisha karafuu kwa muda wa miaka hamsini
(50). Hapo nyuma kidogo, karafuu za Pemba
ndio zilizokuwa uti wa mgongo wa uchumi wa
nchi yazanzibar. Kwa mfano katika mwaka
1907 Jumla ya mapato ya bidhaa
zilizosafirishwa nje ya nchi ilikuwa £339,000
ambayo ni asilimia 92 ya mauzo yote ya nje.
Pembapia inajivunia fahari kubwa na hazina
muhimu inayopatikana katika kisiwa cha
Misali. Kisiwa cha Misali ni cha aina yake
duniani. Kisiwa kina umbile la msala na hii
ndio asili ya jina lakekuitwamisali. Kwa mujibu
wa jiografia ya ardhi (geology), kisiwa kina
asili yake kutoka katika jabali au jiwe kubwa la
mwamba lililohamiwa na uoto taratibu
(ecological succession) hadi kufikia kuwa na
hadhi ya uoto wa asili wenye miti na wanyama
mbali mbali. Katikati ya kisiwa kuna mapango
makubwa ambayo yamekwenda ndani na chini
kwa chini hadi kukutana na bahari. Pango
kubwa katika hayo ni lile linaloitwa “ kijiwe
bendera cave ” ambalo hujaa maji hadi juu pale
maji yanapojaa baharini na hubakia kavu pale
maji yakitoka baharini. Pango hili linatumika
sana kwa shughuli mbali mbali za kitamaduni.
Mapango hayo ni kivutio kimoja muhimusana
cha utalii ndani ya kisiwa hicho.
Kisiwa cha Misali kinao utajiri mkubwa wa
matumbawe yanayotengeneza bustani ya
kuvutia chini ya ardhi au “coral garden”
ambayo huvutia sana shughuli za uzamiaji za
watalii. Inaaminika kuwa zaidi ya asilimia 50
za aina ya matumbawe ya Afrika mashariki na
duniani kiujumla yanaonekana katika kisiwa
cha misali pekee. Kisiwa pia kinao utajiri
mkubwa wa samaki waliosheheni kwa wingi na
waliohifadhika kwa karnne nyingi. Hata
nyangumi wamesheheni katika bahari za
kisiwa cha misali.
Pembapia inao utajiri wa misitu. Hadi katika
kipindi cha katikati ya karne ya 19 karibu ardhi
yote ya Pembaimenfunikwa na misitu. Baada
ya hapo tena misitu mingi ilifyekwa kwa ajili
ya upandaji wa mikarafuu. Hata hivyo Pemba
bado mpaka sasa inayo hifadhi kubwa ya
misitu. Msitu mkubwa ni msitu wa ngezi ulioko
katika wilaya ya Micheweni. Ijapokuwa msitu
upo karibu na pwani bado unao mchanganyiko
wa miti wa aina ya peke yake Afrika ya
Mashariki. Miti ya Asia ya mashariki na hata
Madagascar ipo katika msitu wa ngezi. Miti hii
ni kama vile Musa acuminata na Yyphanodorum
lindleyanum. Miti mingi iliongezwa kwa
kupandwa lakini pia ipo miti mingi
inayoshangaza kuwepo kwake. Msitu wa ngezi
una miti yake na wanyama wake pia ambao
huwezi kuwaona sehemu yoyote duniani.
Katika msitu wa ngezi wanaonekana popo
wasiopatikana duniani kote. Popo hawa,
Pembaflying foxes, au Pteropus Voeltzkowi ni
wakubwa na wana manyoya ya rangi nyekundu
kifuani. Mbali ya popo huyu adimu, ndani ya
msitu wa ngezi kuna wanyama wengine ambao
pia ni adimu sana duniani. Wanyama hawa ni
kama vile kima wa Pemba (Pemba vervet
monkey) au Cercopithecus nesiotes na Kima
punju (Red colobus) au Colobus badius
aliyeletwa msituni hapo kutokea Unguja katika
mwaka wa 1970. Nyati wa rangi ya buluu au
Cephalopus monticola pembae pia anapatikana
katika msitu wa ngezi tu . Msituni wapo pia
nguruwe (Ferel pigs) au Sus scrofa ambao
waliletwa msituni hapo na wapotugizi kutokea
kwao Ureno. Miti na wanyama wengi wengine
wapo katka msitu huo ambao ni hazina
muhimusana kwa kisiwa chaPemba.
Pia tafiti za miaka mingi huko nyuma na hata
za hivi karibuni zinaonyesha kuwepo kwa
utajiri mkubwa wa mafuta na gesi asilia katika
bahari na ardhi za kisiwa hichi. Japo kuwa
mafuta yameripotiwa kuwepo pia katika kisiwa
ndugu cha Unguja, taarifa za uhakika
zinaonyesha mafuta haya yapo kwa wingi zaidi
katika kisiwa chaPemba. Suala la mafuta
ambayo bila kigugumizi chochote yamesheheni
katika bahari na ardhi zakisiwa cha Pemba
limekuwa chanzo cha fitina na malumbano ya
masuala ya muungano baina
yaZanzibarnaTanganyika. Pia tafiti za zamani
zinathibitisha kuwepo kwa kiwango Fulani cha
dhahabu katika kisiwa chaPemba.
Pembaimejaaliwa wingi wa rasilimali na
neema mbali mbali zilizo bora. Kwa wafanya
biashara wa bidhaa za hapa nyumbani kwa
wao bidhaa bora ni zile zitokazoPemba. Ndio
maana unasikia halua ni ya Wete Pemba
bwana! Imekuwa bidhaa yenye kutoka Pemba
ndio iliyo na soko zaidi na ndio inayonunuliwa
zaidi ndani yaZanzibar. Imekuwa ni jambo la
kawaida sasa kwa wafanya biashara kutumia
hadaa ya jina la Pemba kuuza bdhaa zao hata
kama hazitokiPemba. Ukipita mitaani utasikiaa
muhogo wa Pemba na asali ya Pemba.
Ungana nami katika blog yangu kuendelea kujuzana historia zetu zaidi.
Ahsante.
Na Yahya El~Nabahaniy
Neno Pemba lina asili na maana tofauti.
Pemba ni jina maarufu sana la mtoto wa
kiume hukoTibet likimaanisha “ aliyezaliwa
Jumamosi”. Kuna Mji ujulikanao kama Pemba
huko Msumbiji. Ipo nadharia inayodai kwamba
ni jamii ya wamakonde wa Msumbiji wa eneo
hili waliokwenda katika kisiwa cha Pemba
kuhamia na kuanzisha jamii ya wapemba.
Neno Pemba pia liko miongoni mwa watu wa
kusini ya Mali ambao wanajulikana kama
Mandika. Kwa mujibu wa imani za kijadi za
Mandika, Mungu Mangala ameumba ulimwengu
(binadamu na ardhi) kutokana na mapacha
wawili (Pemba na Farro) waliokuwemo katika
yai hapo mwanzoni. Pemba, mmoja wa
mapacha hao alijaribu kutoka katika yai huku
akiiba kipande cha yai (mama yake) na
kukirusha angani Baada ya kitendo hichi kile
kipande cha yai kilichobaki kikawa ardhi.
Mungu Mangala akamgeuza Farro kuwa
mwanadamu na sehemu iliyobaki ya yai
akaigeuza kuwa jua (yaani chanzo cha
mwanga). Pemba akamgeuzwa kuwa giza
lililoambatana na usiku. Kwa hivyo kwa mujibu
ya imani za kitamaduni za watu hawa waMali,
Pemba nigiza la usiku. Hwenda ikawa jina
limesibu maana historia ya siasa ya nchi tokea
miaka ya 1960 kisiwa hichi kilikuwa katikagiza
nene.
Pia neno Pemba linadaiwa na baadhi ya wazee
wa kisiwa hichi kuwa na asili yake katika neno
pee au pekeye ikimaanaisha upweke wa
Pemba wa hapo mwanzoni kabisa wakati
kisiwa hichi kilipojitawala peke yake bila ya
mafungamano na sehemu yoyote. Bila shaka
hizo ni zama za kale kabla ya ujio wa wareno.
Mafungamano ya Pemba na Unguja au
sehemu nyengine kiutawala yalianzishwa
baada ya kufika kwa wareno, kuanguka kwa
tawala za Mwinyi mkuu na kuimarika baada ya
utawala wa Mazruyi na Mabusaidi wa Omani.
Nadharia nyengine juu ya asili ya jina hili
Pemba zinaweza kuwepo.
Kisiwa cha Pembakinaoshwa na maji ya bahari
ya hindi, pamoja na kisiwa mwenzake ndugu
cha Unguja kando kidogo ya mwambao wa
Afrika ya mashariki. Pemba ipo katika umbali
wa kilomita 80 kutoka kaskazini ya kaskazini
mashariki (NNE) ya kisiwa ndugu cha Unguja
na halkadhalika kilomita 50 kutoka mwambao
wa Tanzaniabara usawa wa mji wa Tanga.
Katika ramani ya dunia, Pemba ipo baina ya
Latitudo 4 80’ na 5 30’ S, na Longitudo 390
35’ na 390 50’ E. Pemba ina urefu wa maili
40 kutoka kaskazini hadi kusini. Sehemu yake
iliyo pana zaidi kutoka mashariki hadi
magharibi ni maili 10. Ardhi ya kisiwa
chaPemba ni milima na mabonde. Tofauti na
kisiwa mwenzake cha Unguja ambacho kwa
asilia kubwa ardhi yake ni tambarare, kisiwa
chaPemba kwa asilimia kubwa kimeathiriwa na
mabonde kuliko ardhi tambarare. Hivyo basi
hata ujenzi wa miundombinu katika kisiwa
chaPemba unakuwa ni wa tabu na wa
gharama kubwa kulinganisha na kisiwa cha
Unguja. Minyanyuko inafikia urefu wa futi 600
kutoka usawa wa bahari.
Umbo la kisiwa chaPembani adimu kuonekana
katika visiwa vingi ulimwenguni. Karibu na
bahari, ardhi ya kisiwa hichi imefanya marinda
na kutoa umbile la vidole vinavyoingia masafa
marefu baharini. Sura hiyo imeruhusu eneo
kubwa la bahari kuingia ndani ya ardhi ya
kisiwa hichi na kutoa mandhari mseto ya
kuvutia. Pia uzuri wa mandhari ya kisiwa hichi
umepambwa na mpangilio wa visiwa vidogo
vidogo vilivyopangika katika mstari mmoja
upande wa magharibi wa kisiwa
chaPembakutoka kaskazini ya kisiwa hadi
kusini. Visiwa hivi ni Njau, Fundo, Uvinje,
Kokota, Misali, Makoongwe, Matumbini na
Kisiwa Panza.
Pemba haina idadi kubwa ya wakaazi. Tofauti
na sehemu nyengine za Tanzania ambazo
idadi ya watu huongezeka kwa kiwango
kikubwa sana mwaka hadi mwaka kutokana na
vizazi na uhamiaji, Pemba imeathiriwa sana na
uhamaji wa kasi ambapo wakaazi wake wengi
wanaonekana kutawanyika katika maeneo
mbali mbali nje ya kisiwa hicho kufuatia
ugumu wa maisha, uchumi duni na ufinyu wa
huduma za jamii (agalia jadweli 2).
Jadweli 2:Pembana Idadi ya watu
Mwaka wa
sensa
Idadi ya
watu
Ongezeko (%)
1967 164,321 –
1978 205,304 20
1988 265039 22.5
2002 278,815 5
Ongezeko la idadi ya watu kwa asilimia 5 tu
kutoka mwaka 1988 kuelekea mwaka 2002,
linatofautiana sana na ongezeko la watu la
asilimia 20 kutoka mwaka 1967 kuelekea
mwaka 1978 na lile la asilimia 22.5 kutoka
mwaka 1978 kuelekea mwaka 1988. Hii ni kwa
sababu kutokea miaka hiyo ya 1988 kuelekea
miaka ya 2002 wapemba wamekutana
wakikabiliana na mikiki mingi iliyowapotezea
matumaini ya maisha nyumbani kwao. Hivyo
wakaazi wengi wa kisiwa
chaPembawakakihama kisiwa hicho na kwenda
kutafuta unafuu wa maisha sehemu nyengine.
Kisiwa cha Pemba kwa karne nyingi huko
nyuma kilikuwa kikijulikana kama “ Jaziratul-
khadhraa” yaani kisiwa cha kijani. Katika kitabu
chake cha Zanzibar, The Island metropolis of
Eastern Afrika Pearce anasema hivi: “ Waarabu
waliita Pemba El-Hudhera, au kisiwa cha kijani:
na ni kijani kinachon’gara kama mwangaza wa
kijani unaotokea katika johari, sio kwa
mtazamamo wa kisiasa bali kwa mtazamo wa
kushangaza na kusisimua, ukiangalia kutoka
baharini utaona picha ya kufurahisha ya
minyanyuko ya ardhi, iliyofunikwa na wingi
mkubwa wa uoto wa misitu, mikarafuu,
michungwa na minazi…….milima inayong’aria
kijani ya kisiwa cha Pemba inaanzia mara tu
baada ya bahari, na hili linakipa kisiwa sura ya
mnyanyuko na mandhari mseto, ambayo kwa
kweli imekosekana katika kisiwa ndugu (cha
Unguja)” (Pearce, 1967:306) .
Kama waarabu walivyokiita kisiwa
chaPembakuwa ni ‘kisiwa cha kijani’ basi ndio
hivyo hivyo hali ilivyo. Kisiwa chaPembakina
ardhi iliyo na rutuba na maji ya kutosha. Rangi
ya kijani inayong’ara katika mapori na
mashamba ya mikarafuu inathibitisha kiwango
kikubwa cha rutuba ambacho mpaka sasa
bado hakijaathiriwa na shughuli za uharibfu za
binadamu. Kisiwa kinazo kila aina ya neema
na vyanzo vya uzalishajimalina uimarishaji
uchumi. Kisiwa kimezungukwa na fukwesafiza
mchanga. Vipo visiwa vidogo vidogo ambavyo
navyo vimezungukwa na fukwe za kuvutia na
mandhari ya kupendeza. Ndani ya bahari ya
kisiwa cha Pemba ipo bustani ya kuvutia ya
matumbawe au “coral garden” ambayo huwezi
kuipata katika sehemu zote za dunia.
Inaaminika kwamba zaidi ya asilimia hamsini
za aina zote za matumbawe duniani
zinapatikana kisiwani Pemba, hasa katika
maeneo ya kisiwa cha Misali.
Zao la karafuu ambalo ndio alama kuu ya
kimataifa na umaarufu (international repute)
wa Zanzibar linaonekana kustawi katika
kisiwa cha Pemba. Karafuu ndio rasilimali kuu,
uchumi, na utamaduni wa wapemba. Zao la
karafuu liliingizwa Zanzibarmwaka 1812 na
Bwana Saleh bin Haramil Al-abray, kutoka
katika kisiwa kilichijulikana kama Bourborn
Island, kwa sasa ni Reunion Island . Baadae
Sultan Said bin Sulan akaamua kuipanda
mikarafuu kwa wingi kote Unguja naPemba
kwa kiwango sawa. Kimbunga cha mwaka
1872 kilichozuka Unguja kilipelekea kutoweka
kwa idadi kubwa ya mikarafuu huko Unguja.
Hii ndio sababu mikarafuu inaonekana
kusheheni kwa wingi katika kisiwa chaPemba
kuliko mwenzake Unguja. Ziko pia hadithi
zinazosema kuwa asili ya karafuu ni sanduku
la kichawi aliloletewa zawadi Sultan Said bin
Sultan. Alipolifungua sanduku hilo alikutia
sanduku ndani ya sanduku hadi kufika idadi ya
masunduku saba. Ndani ya sanduku la mwisho
la saba akaona kitu kilichofanana na kokwa za
tende. Kwa kuwa ilikua mara yake ya mwanzo
kuona hakuweza kuelewa kama ni mbegu za
karafuu. Alizipanda mbegu hizo na mikarafuu
ya mwanzo kuanzia hapo.
Karafuu ndio inayofanya chanzo kikuu cha
mapato ya Zanzibarkwa miaka mingi huko
nyuma. Pemba inazalisha asilimia 70 ya
karafuu zote za Zanzibar. Mikarafuu yote
inakisiwa kufika milioni tatu na nusu (350000).
Mkarafuu mmoja unakisiwa kuendelea
kuzalisha karafuu kwa muda wa miaka hamsini
(50). Hapo nyuma kidogo, karafuu za Pemba
ndio zilizokuwa uti wa mgongo wa uchumi wa
nchi yazanzibar. Kwa mfano katika mwaka
1907 Jumla ya mapato ya bidhaa
zilizosafirishwa nje ya nchi ilikuwa £339,000
ambayo ni asilimia 92 ya mauzo yote ya nje.
Pembapia inajivunia fahari kubwa na hazina
muhimu inayopatikana katika kisiwa cha
Misali. Kisiwa cha Misali ni cha aina yake
duniani. Kisiwa kina umbile la msala na hii
ndio asili ya jina lakekuitwamisali. Kwa mujibu
wa jiografia ya ardhi (geology), kisiwa kina
asili yake kutoka katika jabali au jiwe kubwa la
mwamba lililohamiwa na uoto taratibu
(ecological succession) hadi kufikia kuwa na
hadhi ya uoto wa asili wenye miti na wanyama
mbali mbali. Katikati ya kisiwa kuna mapango
makubwa ambayo yamekwenda ndani na chini
kwa chini hadi kukutana na bahari. Pango
kubwa katika hayo ni lile linaloitwa “ kijiwe
bendera cave ” ambalo hujaa maji hadi juu pale
maji yanapojaa baharini na hubakia kavu pale
maji yakitoka baharini. Pango hili linatumika
sana kwa shughuli mbali mbali za kitamaduni.
Mapango hayo ni kivutio kimoja muhimusana
cha utalii ndani ya kisiwa hicho.
Kisiwa cha Misali kinao utajiri mkubwa wa
matumbawe yanayotengeneza bustani ya
kuvutia chini ya ardhi au “coral garden”
ambayo huvutia sana shughuli za uzamiaji za
watalii. Inaaminika kuwa zaidi ya asilimia 50
za aina ya matumbawe ya Afrika mashariki na
duniani kiujumla yanaonekana katika kisiwa
cha misali pekee. Kisiwa pia kinao utajiri
mkubwa wa samaki waliosheheni kwa wingi na
waliohifadhika kwa karnne nyingi. Hata
nyangumi wamesheheni katika bahari za
kisiwa cha misali.
Pembapia inao utajiri wa misitu. Hadi katika
kipindi cha katikati ya karne ya 19 karibu ardhi
yote ya Pembaimenfunikwa na misitu. Baada
ya hapo tena misitu mingi ilifyekwa kwa ajili
ya upandaji wa mikarafuu. Hata hivyo Pemba
bado mpaka sasa inayo hifadhi kubwa ya
misitu. Msitu mkubwa ni msitu wa ngezi ulioko
katika wilaya ya Micheweni. Ijapokuwa msitu
upo karibu na pwani bado unao mchanganyiko
wa miti wa aina ya peke yake Afrika ya
Mashariki. Miti ya Asia ya mashariki na hata
Madagascar ipo katika msitu wa ngezi. Miti hii
ni kama vile Musa acuminata na Yyphanodorum
lindleyanum. Miti mingi iliongezwa kwa
kupandwa lakini pia ipo miti mingi
inayoshangaza kuwepo kwake. Msitu wa ngezi
una miti yake na wanyama wake pia ambao
huwezi kuwaona sehemu yoyote duniani.
Katika msitu wa ngezi wanaonekana popo
wasiopatikana duniani kote. Popo hawa,
Pembaflying foxes, au Pteropus Voeltzkowi ni
wakubwa na wana manyoya ya rangi nyekundu
kifuani. Mbali ya popo huyu adimu, ndani ya
msitu wa ngezi kuna wanyama wengine ambao
pia ni adimu sana duniani. Wanyama hawa ni
kama vile kima wa Pemba (Pemba vervet
monkey) au Cercopithecus nesiotes na Kima
punju (Red colobus) au Colobus badius
aliyeletwa msituni hapo kutokea Unguja katika
mwaka wa 1970. Nyati wa rangi ya buluu au
Cephalopus monticola pembae pia anapatikana
katika msitu wa ngezi tu . Msituni wapo pia
nguruwe (Ferel pigs) au Sus scrofa ambao
waliletwa msituni hapo na wapotugizi kutokea
kwao Ureno. Miti na wanyama wengi wengine
wapo katka msitu huo ambao ni hazina
muhimusana kwa kisiwa chaPemba.
Pia tafiti za miaka mingi huko nyuma na hata
za hivi karibuni zinaonyesha kuwepo kwa
utajiri mkubwa wa mafuta na gesi asilia katika
bahari na ardhi za kisiwa hichi. Japo kuwa
mafuta yameripotiwa kuwepo pia katika kisiwa
ndugu cha Unguja, taarifa za uhakika
zinaonyesha mafuta haya yapo kwa wingi zaidi
katika kisiwa chaPemba. Suala la mafuta
ambayo bila kigugumizi chochote yamesheheni
katika bahari na ardhi zakisiwa cha Pemba
limekuwa chanzo cha fitina na malumbano ya
masuala ya muungano baina
yaZanzibarnaTanganyika. Pia tafiti za zamani
zinathibitisha kuwepo kwa kiwango Fulani cha
dhahabu katika kisiwa chaPemba.
Pembaimejaaliwa wingi wa rasilimali na
neema mbali mbali zilizo bora. Kwa wafanya
biashara wa bidhaa za hapa nyumbani kwa
wao bidhaa bora ni zile zitokazoPemba. Ndio
maana unasikia halua ni ya Wete Pemba
bwana! Imekuwa bidhaa yenye kutoka Pemba
ndio iliyo na soko zaidi na ndio inayonunuliwa
zaidi ndani yaZanzibar. Imekuwa ni jambo la
kawaida sasa kwa wafanya biashara kutumia
hadaa ya jina la Pemba kuuza bdhaa zao hata
kama hazitokiPemba. Ukipita mitaani utasikiaa
muhogo wa Pemba na asali ya Pemba.
Ungana nami katika blog yangu kuendelea kujuzana historia zetu zaidi.
Ahsante.
Maoni
Chapisha Maoni